nugter.nl

De site van de familie Nugter

Tuinbouwers van Zaandam

De laatste land- en tuinbouwers van Zaandam

In de eerste helft van de 20e eeuw werd in Zaandam verse groenten gekweekt voor de lokale markt. In de tweede helft van de twintigste eeuw kwam hierin verandering. Drie generaties van de familie Nugter hebben in het laatst van de negentiende eeuw en tot het begin van de eenentwintigste eeuw in de behoefte aan betaalbaar en vers voedsel voorzien.

De eerste generatie.

Op 29 april 1875 trouwden Jacob Nugter en Antje Paaij [portretjes] in Andijk. Zo rond 1883 verhuisden ze naar de Zaanstreek. Jacob, was een bedreven kweker van aardappelen, groenten en fruit, gezien een fraai getuigschrift uit 1881 van de Maatschappij voor Tuinbouw en Plantkunde [afb. 1]. Jacob begon zijn agrarisch bedrijf op het terrein bij de Hembrug. Toen de spoorlijn en de Hembrug vergroot en verhoogd werden moest Jacob wijken en begon opnieuw in de nabije Zaandammer polder. Zijn vier zoons traden in zijn voetsporen: Jan met een grootschalig akkerbouwbedrijf in de Zaandammerpolder, de andere drie, Pieter, Niek en Cor, als groentekwekers in het Oostzijderveld.

 

De volgende generaties.

Zoon Jan Nugter (Jzn) werd akkerbouwer in de Zaandammerpolder, naast het bedrijf van zijn vader. De zoons van Jan Nugter, Jaap, Jan en Siem, volgden hun vader op in het vak. Hier werd op grote schaal voedsel geteeld zoals aardappelen, bieten en granen. Door uitbreidingen van het Amsterdamse havengebied hebben zij hun bedrijf en boerderijen enkele malen moeten verplaatsen. De Catharinahoeve en de nieuwe Catharinahoeve zijn verdwenen. Ingeklemd door de industrie is alleen de monumentale Mariahoeve uit 1890 aan de Kanaalkade nog het bewijs van de akkerbouwgeschiedenis in het open polderlandschap van de Zaandammerpolder. Hier woont nog een kleinzoon van Jacob Nugter, Siem Nugter. Enkele jaren geleden heeft hij als laatste akkerbouwer van Zaandam het bedrijf beëindigd. Door de uitbreiding van de havens en de industrie was er geen plaats meer voor de agrarische bedrijfsvoering.

 

Zoon Cor Nugter (Jzn) begon een tuinderij achter Oostzijde 370. nabij de Cornelis van Uitgeeststraat. Het bedrijf was met een smalle sloot gescheiden van dat van zijn broer Niek. Cor Nugter kweekte en verkocht vele soorten groenten tot 1957. Toen verkocht hij zijn grond aan de Gemeente Zaandam. Er stonden stadsuitbreidingen op stapel in de omgeving van de Noordervaldeursloot.

Jaap Nugter (de zoon van Cor) heeft het bedrijf nog korte tijd voortgezet. Daarna is hij nog tot 1970 op het bedrijf blijven wonen. De Noordervaldeursloot werd in 1960 gedicht. Oude foto’s en prachtige schilderijen van Claude Monet laten zien hoe mooi het hier ooit was. Het gebied werd ontwikkeld tot de nieuwe woonwijk het Kogerveld.

Niek Nugter (Jzn) vestigde zich als groentekweker op een tuinderij aan de noordzijde van de Noordervaldeursloot. Eerst huurde hij een oud tochtig houten huisje op Oostzijde 368. Toen de zaken dit toelieten liet hij op zijn grond een stenen huis bouwen. Het adres, Oostzijde 356, lag eigenlijk zo’n 100m naar achteren, langs de Noordervaldeursloot. Van de groentekas op zijn bedrijf is nog een tekening voor de aanvraag voor de bouwvergunning teruggevonden. Niek werd opgevolgd door zijn zoon Bertus Nugter. De tuin van Niek en later Bertus lag dicht bij de spoorlijn naar Purmerend en had uitzicht op de scheepswerf van Cammenga. In verband met het toekomstige Kogerveld verkocht Niek de tuin in 1957 aan de gemeente Zaandam.

 

Bertus Nugter, (de zoon van Niek) pachtte de grond daarna nog tot 1961 van de gemeente en zette het groenteteeltbedrijf tot die tijd voort. Hij bleef ook met zijn gezin wonen in het ouderlijk huis aan Oostzijde 356. In 1961 verhuisde hij naar het Haaldersbroek. Precies op de grond van deze voormalige tuinderij verrees later de RK St. Jozef kerk op de Veldbloemenweg nr. 4. Bertus Nugter was de laatste tuinder die moest wijken voor het Kogerveld.

 

Pieter Nugter (Jzn) vestigde zich in het begin van de twintigste eeuw met een tuinderij eerst aan het eind van de Halstraat op nr. 30. In 1915 verhuisde hij naar het noorden van de Oostzijde ter hoogte van de Noorderbrug. Daar kocht hij land naast het latere slachthuisterrein. De acht kinderen, vier jongens en vier meisjes, van Pieter groeiden op in de buurt van het Rad van Avontuurpad, waar de familie een groentewinkel had op het adres Oostzijde 408 en waar ze ook woonden.

De zoons werkten alle vier op de groentekwekerij van vader Pieter Nugter. Ze hadden daarnaast ook een ventwijk in Zaandam. De dochters werkten mee in de groentewinkel aan de Oostzijde. Op de tuinderij werd al veel met platglas gewerkt [afb.2], zoals op de foto goed is te zien. De kwekerij van Pieter Nugter was naast het slachthuis gelegen, gescheiden door een sloot. De tuin liep van de Slachthuisstraat tot aan de eerste dwarssloot, de Knie geheten. De Knie liep ten noorden van de spoorlijn Zaandam-Enkhuizen, evenwijdig aan de Gouw, die onder de spoorlijn doorliep. Nadat de dochters het ouderlijk huis hadden verlaten, werd de winkel voortgezet door zoon Siem en zijn vrouw. Pieter Nugter liet een huis bouwen aan de Slachthuisstraat nr. 4 en ging daar met zijn gezin wonen. De zoons van Pieter Nugter zijn op een zeker moment voor zichzelf begonnen. Pieter overleed in 1949.

Zoon Gerrit Nugter had een tuin, aan de overzijde van ‘de Knie’. Op de RAF luchtfoto uit 1943 zijn de verschillende percelen aangegeven. Daar had ook de andere zoon Jaap Nugter een groentekwekerij. [RAF luchtfoto]

Jan Nugter (zoon van Pieter) zette de tuinderij van vader Piet voort tot ca. 1955. Het vak leerde hij van zijn vader. [foto 4]. Ook is hij later blijven wonen met zijn gezin op het adres Slachthuisstraat 4. In de schuur werden het paard en de wagen gestald waarmee de groenten van alle Nugters naar de veiling werden gereden. Na het beëindigen van dit bedrijf heeft hij zijn broers nog een tijd geholpen met werkzaamheden en vervoer. De grond is net als die van de andere Nugters uiteindelijk verdwenen onder de stadsuitbreiding van het Kogerveld. Jan vond daarna werk in de havens van Zaandam, waar hij in 1959 door een noodlottig ongeluk om het leven is gekomen.

Jaap Nugter (zoon van Pieter) had een kwekerij naast die van zijn broer Gerrit aan de overzijde van de Knie. Hij woonde in de Slachthuisstraat op nr. 25. Toen Jaap zijn bedrijf moest beëindigen, ook vanwege de stadsuitbreiding, was hij nog enkele jaren werkzaam bij de Plantsoenendienst van de Gemeente Zaandam als grasmaaier. Jaap stierf kinderloos op 53 jarige leeftijd.

Gerrit Nugter (zoon van Pieter) kweekte zijn groenten eerst ‘over de Knie’. De erfenis van vader Piet Nugter gaf hem de gelegenheid om zelf een stuk land te kopen. Hij kocht een stuk land waar ook volkstuincomplex Ons Genoegen was gelegen. Voor zijn bedrijf deed hij een aanvraag voor een bouwvergunning voor een schuur op die tuin. Die werd hem verleend in december 1949. Op de luchtfoto van de RAF, uit 1943 is op dit stuk grond het volkstuincomplex en een bloemisterij (van Tom Tepe) te zien. Verder werd hij ook eigenaar van de toegangsbrug over de Gouw. [afb.3] Die brug was vroeger de toegang vanaf molen het Honingvat naar molen William Rex die al lang daarvoor was gesloopt. De foto van de brug is genomen vanaf het punt waar nu in het Burg. ’t Veldpark bij de heuvel enkele molenstenen liggen. Daar staat nu ook een informatiebord. Het Honingvat is in 1940 gesloopt. Op de tuin van Gerrit was achterin een hoek waar zijn kinderen pijpenkoppen en pijpenstelen in molshopen vonden en ze verzamelden. Deze waren zo goed als zeker afkomstig van de molenaar van molen William Rex, (Koning William) ook wel De Scheet genoemd.

De kwekerij van Gerrit Nugter stond midden in het volkstuincomplex. Op de foto van de ‘Koeienbrug’ (afb. 3) is aan de overkant het complex zichtbaar. Het complex was bereikbaar via de hoge en smalle Koeienbrug. Omdat het lastig was de gewassen daar overheen te transporteren werden zij per schuit naar een aanlegsteiger naast deze brug geboomd. Daar werd alles overgeladen om dan met paard en wagen naar de veiling te worden vervoerd. Later werd een kleine DKW vrachtauto aangeschaft.

In 1963 moest ook Gerrit zijn grond verkopen aan de gemeente voor de stadsuitbreiding, maar nu van het Hoornse veld. Hiermee verdween niet alleen een gewaardeerd volkstuincomplex, maar ook de allerlaatste tuinder van Zaandam. In die tijd was van bedrijfsverplaatsing nog geen sprake. Gerrit verhuisde naar Oostzaan.


De handel in groenten.

Alle kwekers teelden een grote verscheidenheid aan groenten. De Nugters hadden een naam hoog te houden in het kweken van een moeilijk gewas als bloemkool. Ook alle bladgroenten zoals andijvie, sla, raapstelen en postelein werden geteeld. Verder werden er wortelen, bieten, allerlei koolsoorten, meloenen, komkommers, tomaten, prei en uien verbouwd. De tuinders Nugter slaagden ze er in om de seizoenen flink op te rekken met hun ‘platglas’. Daarin werd de eerste zonnewarmte gevangen voor een vroege teelt of koude buitengehouden met rietmatten. Zaandam kon vrijwel alles eten van eigen bodem.

Aanvankelijk werden de aardappelen en groenten uitgevent in Zaandam, verkocht op de markt en in de eigen winkel aan de Oostzijde 408.

Siem Nugter, zoon van Pieter Nugter en dus kleinzoon van stamvader Jacob Nugter, was de koopman van de familie. Eerst hielp hij vader Pieter op het land. Later had hij een ventwijk en stond hij op de markt. Verder vervoerde hij de groenten van zijn familie naar de veiling. Ook heeft hij met zijn vrouw de winkel van Oostzijde 408 overgenomen waar hij enige tijd heeft gewoond. In 1952 emigreerde Siem met zijn gezin naar Canada..

Rond de vorige eeuwwisseling ontstonden in Nederland de groenteveilingen. In 1915 verplichtte de regering alle tuinders om zich aan te sluiten bij een veiling. In Zaandam werd toen een veilingvereniging opgericht. De eerste veiling was gesitueerd op de gemeentewerf, daarna in de Beethovenstraat bij de Burcht. Overlast door achtergelaten groenteresten, stank en massa’s lege kisten zorgde ervoor dat de veiling moest worden verplaatst. Maar in de Lijnbaanstraat waar een golfplaten veilinghal werd gebouwd herhaalde zich hetzelfde probleem. Deze veilinghal heeft er nog tot 1975 dienst gedaan voor de groothandel en distributeurs.

Gerrit Nugter was ook lange tijd voorzitter van de ‘Veiling Vereniging de Zaanstreek’.

De ca. 20 tuinders van de streek brachten hun producten wekelijks naar deze veiling en via de veilingklok werd de waar verkocht. De lokale groentehandelaren konden via het indrukken van een knop de ronddraaiende klok doen stoppen bij de voor hun aantrekkelijkste prijs, waarmee de waar was verkocht. Er waren ruim 20 groenteboeren,

Wanneer er geen of onvoldoende belangstelling was ‘draaide de aanvoer door’ en werden de groenten niet verkocht. De tuinders kregen dan een kleine vergoeding en de waar werd afgevoerd als veevoer of als afval gestort. In de crisisjaren werden de doorgedraaide groenten verdeeld onder de werkloze stempelaars.

In de 2e helft van de vorige eeuw kwamen er grote veranderingen. Nederland herstelde van de oorlog. De lokale tuinderijen verdwenen bijna ongemerkt door de verschillende stadsuitbreidingen. Veilingen fuseerden en de transportmogelijkheden namen toe. Verse groenten en fruit werd en wordt van ver aangevoerd per schip, vrachtauto en vliegtuig uit verre landen zoals Spanje, Egypte, Marokko en Kenya en zelfs van het zuidelijk halfrond. De groothandel nam het over. Toen hierdoor de aanvoer stagneerde, is de veilingvereniging in 1968 opgeheven.